Giới thiệu về thuốc Methylphenidate và công dụng

Methylphenidate là thuốc kê đơn thuộc nhóm kích thích thần kinh trung ương. Thuốc có ảnh hưởng trực tiếp đến các tế bào và dây thần kinh trong não. Methylphenidate thường được sử dụng kết hợp với các liệu pháp khác nhằm điều trị rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) và chứng ngủ rũ.

Thuốc giúp gia tăng sự tập trung, giảm hành vi tăng động dựa trên cơ chế ức chế sự hấp thu norepinephrine và dopamine ở tiền synap và tăng giải phóng các chất này trong khoảng gian bào thần kinh. Đây là những chất dẫn truyền thần kinh quan trọng giúp não bộ gửi tín hiệu tới các cơ quan, bộ phận khác trong cơ thể. Điều này sẽ giúp kiểm soát các triệu chứng tăng động, mất tập trung, đồng thời cải thiện kỹ năng lắng nghe và tình trạng rối loạn giấc ngủ nhất định. 

Methylphenidate (Ritalin) thường dùng điều trị tăng động ở trẻ em

Hiện nay Methylphenidate được nhiều công ty sản xuất dưới các tên biệt dược như Ritalin, Ritalin SR, Concerta, Metadate ER, QuilliChew ER và Cotempla XR-ODT,... Tuy nhiên bài viết này sẽ chỉ đề cập tới thuốc Methylphenidate dưới dạng tên biệt dược Ritalin. Thuốc Methylphenidate (Ritalin) được công ty Novartis (Thụy Sĩ) sản xuất dưới các dạng bào chế và hàm lượng sau:

• Viên nén Ritalin 10mg: Tương đương với hàm lượng Methylphenidate 10mg/viên. Thuốc được đóng gói theo hộp 3 vỉ x 10 viên với mức giá khoảng 65.000 VNĐ/viên.
• Viên nén phóng thích chậm Ritalin SR 20mg: Tương đương với hàm lượng Methylphenidate 10mg/viên. Thuốc được đóng gói theo hộp 100 viên với mức giá khoảng 54.000 VNĐ/viên.

Giá bán ở trên chỉ mang tính chất tham khảo. Đơn giá chính xác có thể thay đổi tùy thuộc theo chính sách kinh doanh của từng nhà thuốc, số lượng và thời điểm bạn mua. 

Lưu ý thận trọng trước khi dùng Methylphenidate

Methylphenidate có thể gây nghiện nếu bạn sử dụng không đúng cách. Ngoài ra thuốc cũng có thể gây ra các phản ứng nghiêm trọng cho người dùng. Dưới đây là tổng hợp những điều bạn cần lưu ý khi dùng Methylphenidate. 

Cảnh báo quan trọng về Methylphenidate

Methylphenidate (Ritalin) đã được Cơ quan quản lý thuốc và thực phẩm Hoa Kỳ (FDA) đưa ra cảnh báo về các rối loạn tâm thần, cụ thể như sau: 

Nếu bạn đang gặp phải các bệnh về tâm thần thì sử dụng Methylphenidate có thể khiến triệu chứng trở nên nghiêm trọng hơn. Thuốc này cũng có thể gây loạn thần hoặc hưng cảm quá mức ở trẻ em và thanh thiếu niên với triệu chứng như gặp ảo giác, hoang tưởng,... Vì vậy, trên đối tượng này không nên sử dụng thuốc Methylphenidate trừ khi lợi ích vượt trội nguy cơ.

Methylphenidate có thể làm tăng ảo tưởng, ảo giác cho người dùng

Đối tượng cần thận trọng và chống chỉ định của Methylphenidate

Nhóm đối tượng chống chỉ định, không được sử dụng Methylphenidate bao gồm:

• Người quá mẫn cảm, dị ứng với Methylphenidate hoặc các thành phần khác có trong thuốc.
• Đối tượng đang hoặc có tiền sử dùng thuốc ức chế monoamine oxidase MAO trong vòng 14 ngày gần nhất.
• Người tăng nhãn áp: Thuốc có thể làm giảm thị lực của nhóm đối tượng này.
• Người mắc bệnh Pheochromocytoma (U tủy thượng thận).
• Người đang mắc chứng cường giáp, nhiễm độc giáp.
• Người được chẩn đoán hoặc tiền sử mắc các bệnh về tâm thần như trầm cảm nặng, hưng cảm, loạn thần, tâm thần phân liệt, rối loạn nhân cách, rối loạn cảm xúc, có xu hướng tự tử, rối loạn lưỡng cực.
• Người mắc các bệnh tim mạch như tăng huyết áp nặng, suy tim, tắc nghẽn động mạch, đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim, loạn nhịp tim, bệnh tim bẩm sinh, rối loạn kênh ion,...
• Người có nguy cơ hoặc đang mắc các bệnh rối loạn mạch máu não như phình mạch não, viêm mạch, đột quỵ,...
• Những người có tiền sử gia đình hoặc đang mắc bệnh Tourette (những rối loạn thuộc hệ thần kinh trung ương).

Nhóm đối tượng cần thận trọng khi dùng thuốc Methylphenidate bao gồm:

• Trẻ em dưới 6 tuổi không nên dùng thuốc. Hiện chưa có nghiên cứu nào xác định độ an toàn về tác động của thuốc Methylphenidate trên nhóm đối tượng này.
• Phụ nữ có thai và cho con bú: Chỉ sử dụng thuốc nếu lợi ích lớn hơn tác hại mà thuốc gây ra. 
• Trẻ em trên 6 tuổi và thanh thiếu niên sử dụng thuốc trên 12 tháng cần được giám sát và theo dõi liên tục.
• Người lớn tuổi có thể gặp nhiều tác dụng phụ của thuốc hơn các đối tượng khác, đặc biệt là triệu chứng khó ngủ, đau ngực, sụt cân.
• Người lái xe hoặc sử dụng máy móc không nên dùng thuốc trong thời gian làm việc. Thuốc có thể gây chóng mặt sau khi dùng.
• Người có tiền sử gia đình mắc bệnh suy tim, đột quỵ, rối loạn nhịp tim, tử vong không rõ nguyên nhân cần được theo dõi cẩn thận khi sử dụng thuốc. 
• Người bị hoặc có tiền sử co giật: Thuốc có thể làm tăng nguy cơ lên cơn co giật.

Trẻ dưới 6 tuổi không nên sử dụng thuốc Methylphenidate

Tương tác thuốc của Methylphenidate 

Sử dụng chung Methylphenidate với một số loại thuốc, vitamin hoặc thực phẩm hỗ trợ có thể gây ra các tương tác ảnh hưởng tới hiệu quả điều trị. Dưới đây là danh sách các loại thuốc bạn cần lưu ý khi dùng chung với Methylphenidate:

• Thuốc chống trào ngược acid như thuốc kháng acid, thuốc chẹn H2, thuốc ức chế bơm proton có thể làm tăng tác dụng của Methylphenidate và gây nhiều tác dụng phụ hơn.
• Thuốc ức chế tái hấp thu serotonergic như fluoxetine, venlafaxine, clomipramine, phenelzine,... có thể làm trầm trọng hội chứng Serotonin và dẫn tới tử vong.
• Thuốc điều trị tăng huyết áp như losartan, enalapril, furosemide,... có thể làm giảm tác dụng điều trị bệnh huyết áp.
• Thuốc chống loạn thần như chlorpromazine, haloperidol,... có thể làm tăng nguy cơ mắc các tác dụng phụ ở cả hai loại thuốc. 
• Thuốc điều trị co giật như phenytoin, phenobarbital,... có thể làm tăng nồng độ thuốc chống co giật trong cơ thể. Điều này sẽ khiến bạn có thể gặp nhiều tác dụng phụ hơn.
• Thuốc chống đông máu như warfarin có thể làm tăng nguy cơ chảy máu trong cơ thể.
• Thuốc gây mê có thể làm tăng nhịp tim và huyết áp cao đột ngột. Vì vậy không sử dụng Methylphenidate ở người bệnh sắp thực hiện phẫu thuật.
• Rượu có thể làm tăng mức độ nghiêm trọng các tác dụng phụ của thuốc Methylphenidate. Vì vậy không uống rượu khi dùng thuốc này.

Hướng dẫn cách dùng Methylphenidate an toàn

Methylphenidate (Ritalin) là thuốc kê đơn nên bạn cần tuân theo chỉ định của bác sĩ. Hướng dẫn sử dụng dưới đây chỉ mang tính chất tham khảo thêm.

Cách sử dụng và liều dùng an toàn 

Cách dùng và liều dùng sẽ khác nhau ở từng người bệnh. Chúng sẽ phụ thuộc vào các yếu tố như tình trạng bệnh, độ tuổi, các phản ứng với thuốc. 

Cách dùng: Bạn sử dụng thuốc theo đường uống với một cốc nước. Thuốc có thể uống vào bất cứ thời điểm nào trong ngày, cùng với thức ăn hoặc không. Sử dụng thuốc nguyên viên, không nhai, nghiền nát hay bẻ thuốc. 

Liều dùng: Liều dùng thuốc Methylphenidate dưới dạng biệt dược Ritalin, Ritalin SR như sau:

Với viên nén Ritalin:

• Người lớn: Sử dụng 20-30 mg/ngày, tương đương với liều dùng 1 viên/lần, sử dụng 2-3 lần/ngày.
• Trẻ em trên 6 tuổi: Sử dụng 5mg/lần, uống 2 lần mỗi ngày trước bữa sáng và bữa trưa. Bác sĩ có thể tăng liều lượng lên 5-10mg/tuần.

Người bệnh nên bắt đầu sử dụng thuốc ở liều thấp nhất có tác dụng. Sử dụng tối đa không quá 60mg/ngày và nên chia thành nhiều lần dùng. Có thể sử dụng một liều nhỏ để giải quyết tình trạng rối loạn hành vi, mất ngủ vào buổi tối. 

Với viên nén giải phóng chậm Ritalin SR: Thuốc có tác dụng kéo dài trong khoảng 8 giờ. Thuốc này có thể dùng thay thế cho viên nén Ritalin theo chỉ định cụ thể của bác sĩ.

Cần cho trẻ uống thuốc Methylphenidate theo đúng chỉ định bác sĩ

Xử lý quên, quá liều

Trong trường hợp bỏ lỡ một liều thuốc hoặc sử dụng quá liều, bạn cần xử lý nhanh chóng như sau:

Quên liều: Hãy uống thuốc càng sớm càng tốt khi bạn nhớ ra. Tuy nhiên, hãy bỏ qua liều đã quên nếu sắp tới thời điểm dùng liều tiếp theo. Không sử dụng gấp đôi liều để tránh gặp phải các tác dụng phụ.

Quá liều: Sử dụng quá liều Methylphenidate có thể dẫn tới tử vong. Các triệu chứng khi bạn dùng thuốc quá liều bao gồm buồn nôn, nôn, tiêu chảy, kích động, bồn chồn, run rẩy, co giật, thở gấp, lú lẫn, ảo giác, đau - yếu cơ, loạn nhịp tim, đánh trống ngực, tăng huyết áp, ngất xỉu, hôn mê. Bạn cần liên hệ tới cơ sở y tế/bệnh viện/trung tâm cấp cứu gần nhất để được điều trị kịp thời khi gặp bất cứ triệu chứng nào kể trên.

Ngừng liều: Giảm liều lượng hoặc ngừng sử dụng thuốc nếu bạn gặp các tác dụng phụ nghiêm trọng. Hoặc nếu các triệu chứng không được cải thiện sau 1 tháng điều trị, bác sĩ có thể chỉ định bạn ngừng dùng thuốc và chuyển sang phương án khác.

Tác dụng phụ có thể gặp của thuốc

Thuốc Methylphenidate có thể gây ra các tác dụng phụ khác nhau ở một số người dùng. Dưới đây là danh sách các tác dụng phụ đã được ghi nhận ở những người bệnh từng sử dụng thuốc này:

Tác dụng phụ ít nghiêm trọng

• Đau đầu.
• Thay đổi vị giác, chán ăn, sụt cân.
• Đau bụng.
• Lo lắng, bồn chồn.
• Khó ngủ.
• Buồn nôn, nôn.

Các tác dụng phụ này thường nhẹ và biến mất sau một thời gian sử dụng thuốc. Tuy nhiên nếu chúng kéo dài hoặc trở nên nghiêm trọng hơn, hãy liên hệ ngay với bác sĩ của bạn để được hướng dẫn xử lý kịp thời.

Tác dụng phụ nghiêm trọng 

Các tác dụng phụ này có thể gây nguy hiểm tới tính mạng nếu không được cấp cứu kịp thời. Vì vậy, bạn hãy liên hệ tới trung tâm y tế gần nhất nếu gặp phải bất cứ triệu chứng nào dưới đây:

• Các vấn đề về tim mạch như tăng huyết áp, tăng nhịp tim, khó thở, đau ngực, đau giữa hai vai,...
• Đột quỵ với các triệu chứng như nói lắp, liệt một phần hoặc nửa cơ thể.
• Tổn thương gan.
• Các vấn đề về tâm thần như hưng phấn quá mức, ảo giác, hoang tưởng, quá khích,...
• Co giật, đau đớn khắp cơ thể. 
• Chậm phát triển ở trẻ em.
• Thị lực suy giảm.
• Hội chứng Priapism gây cương cứng dương vật kéo dài.
• Các vấn đề về lưu thông máu với các triệu chứng như tê tái tay chân, đau đớn ngón tay, ngón chân, thay đổi màu da, xuất hiện các vết bầm không rõ nguyên nhân,...

Sử dụng thuốc Methylphenidate có thể khiến trẻ chán ăn, sụt cân 

Lời khuyên từ dược sĩ khi điều trị rối loạn tăng động

Để điều trị rối loạn tăng động thường gặp ở trẻ em, bên cạnh việc sử dụng thuốc, bạn cần kết hợp các liệu pháp điều trị sau đây giúp trẻ phát triển bình thường. Cụ thể như sau:

Liệu pháp tâm lý: Gia đình cần kết hợp với nhà trường trong quá trình điều trị để giúp trẻ hiểu đâu là những hành vi tốt nên thực hiện và hành vi xấu nên tránh. Đào tạo, huấn luyện nếp sống và các kỹ năng mềm rất cần thiết để giúp trẻ nhanh chóng hòa nhập với cuộc sống, môi trường học tập.

Chế độ ăn cho trẻ tăng động giảm chú ý

• Bạn nên bổ sung các chất giúp hạn chế chứng rối loạn tăng động giảm chú ý gồm acid amin, vitamin, chất khoáng, omega-3,... vào chế độ ăn hằng ngày.
• Ngoài ra bạn cũng cần loại bỏ/không sử dụng các thực phẩm chứa thành phần như chất phụ gia, chất ngọt nhân tạo, bảo quản, các chất gây dị ứng,... Bởi chúng có thể làm tăng sự hiếu động, gây mất tập trung ở trẻ.

Các bài tập cho trẻ tăng động: Tập thể dục, vận động hợp lý có thể gia tăng sự tập trung ở trẻ. Bạn có thể cho trẻ thực hiện tập yoga hoặc thiền để giúp con thư giãn tinh thần cũng như hình thành tính kỷ luật.

Sử dụng sản phẩm hỗ trợ từ thảo dược: Sử dụng các sản phẩm hỗ trợ tăng cường trí tuệ cho trẻ kết hợp với thuốc Methylphenidate sẽ giúp gia tăng hiệu quả điều trị bệnh. Nổi bật là các sản phẩm có thành phần từ Đinh lăng, Thăng ma, Bạch quả,...

Đinh lăng giúp cải thiện khả năng tập trung ghi nhớ cho não bộ ở trẻ bị rối loạn tăng động giảm chú ý

Các thảo dược này có khả năng kích thích não bộ, tăng khả năng tiếp nhận và dẫn truyền thần kinh của não bộ, tăng khả năng phản xạ. Đặc biệt, nghiên cứu tại Viện Y học Quân sự Việt Nam đã cho thấy, tác dụng của các thảo dược này sẽ giúp hỗ trợ tăng cường trí nhớ và cải thiện khả năng học tập cho trẻ. Kết hợp sử dụng Methylphenidate với các thảo dược này có thể giúp trẻ nhanh chóng hòa nhập với cuộc sống bình thường. 
Trên đây là toàn bộ thông tin về thuốc Methylphenidate dùng trong điều trị rối loạn tăng động giảm chú ý. Các thông tin trong bài chỉ dùng để tham khảo. Bạn cần sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ để đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị. Nếu còn bất cứ thắc mắc nào trong quá trình sử dụng thuốc, hãy đăng ký tư vấn hoặc bình luận phía dưới để được tư vấn nhanh chóng nhất.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

https://go.drugbank.com/drugs/DB00422

https://www.drugs.com/methylphenidate.html#dosage

https://www.rxlist.com/ritalin-drug.htm#side_effects